1-1- بيان مساله
سرمايه اجتماعي را به طور خلاصه مي توان شامل سرمايه و منابع حاصل از نهادها، روابط و هنجارهايي دانست که کنش متقابل اجتماعي جامعه را به لحاظ کمي و کيفي شکل مي دهند (چلبي،3:1384 ).در واقع، سرمايه اجتماعي شكل و نمونه ملموسي از يك هنجار غيررسمي است كه باعث ترويج همكاري بين دو يا چند فرد مي‌شود
براي برخورداري از سرمايه اجتماعي، فرد
بايد با ديگران ارتباط داشته باشد و در واقع همين ديگران هستند كه منبع واقعي برخورداري
فرد از مزايا و امتيازات هستند. به همين جهت، مفهوم سرمايه اجتماعي با متغير هاي مهم جامعه شناختي نظير اعتماد، آگاهي، مشاركت مدني و همبستگي اجتماعي ارتباط نزدیکی دارد (غریبی و همکاران، 136:1389).
اعتماد اجتماعي،
مشارکت اجتماعي، روابط و پيوندهاي اجتماعي
به عنوان
مؤلفه هاي سرماية اجتماعي، تأثيرات مفيدي در رشد و توسعه جوامع دارند. در ارتباط با فضاي مفهومی سرمایه اجتماعی، باید به این نکته اشاره کرد که سرمایه اجتماعی به عنوان یک مفهوم، بار معنایی مثبتی به خود گرفته است، به- طوري
که سرمایه
اجتماعی عاملی به منظور افزایش کارایی و بهره وري اموري همچون تحصیلات، مهارتها،
چیدمانهاي تولیدي و اجتماعی به نظر می آید که با تمرکز بر ساختارهاي اجتماعی نظیر و نهادهاي عمومی، افزایش (NGO) ساختارهاي خانواده، دوستی، همسایگی، سازمانهاي غیر دولت التزام
شهروندي به منظور انسجام بیشتر بین افراد و ساختارهاي اجتماعی را نوید می‌دهد (شربتیان و امینیان، 95:1392).
پوتنام
در تحقيقي
که در
مناطق مختلف ايتاليا انجام داد به طور آشکار اثرات سرماية اجتماعي را در رشد و توسعه نشان داد. به همين دليل در رويکردهاي جديد توسعه، از جمله در رويکرد توسعة اجتماعي، براي سنجش فقر يا رفاه اجتماعي معرف هايي از قبيل روحية
اجتماعي، همبستگي اجتماعي، مشارکت اجتماعي و سرماية اجتماعي مورد توجه قرار گرفته است (قانعی راد، 1384: 235).
پير بورديو جايگاه و مسير فرد، گروه يا نهاد در فضاي اجتماعي را وابسته به ميزان برخورداری
از سرمایه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نمادین و تغییرات در حجم و ترکيب اين چهار نوع سرمايه در طول زمان مي داند. ساختار
کلي طبقات، مقدار سرماية موجود در دست گروه بندي هاي مختلف را منعکس مي کند، به طوري که طبقة مسلط بيشترين سرماية اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و نمادين را در دست دارد و طبقه پایین کم
ترین مقدار را داراست. از نظر او سرمایه ی اجتماعي
وابسته به سرماية اقتصادي است و سودمندي آن در افزايش سرماية اقتصادي است
(زاهدی، 82:1387).
بورديو
نیز چهار
نوع سرمايه فوق الذكر را قابل تبديل به يکديگر مي داند؛ به اين دليل افراد و گروه ها پيوسته در تلاش اند تا به وسيلة راهبردهاي بازتبديل، يک نوع از سرمايه را به نوع ديگر تبديل کنند و از اين طريق جايگاه خود را در فضاي اجتماعي حفظ کرده يا بهبود بخشند (استونز، 340:1379 ). فقر و محروميت مهم ترين عواملي هستند که اين فرايند باز تبديل
را دچار
اختلال مي کند. افراد فقير عموماً فاقد سرماية اقتصادي، سرماية فرهنگي (در
شکل تحصيلات بالا و مهارت هاي لازم) و سرماية نمادين (در شکل شأن و حيثيت اجتماعي و عناوين بالا) هستند. از اين رو اغلب نمي توانند از طريق فرايندهاي بازتبديل، اين نوع از سرمايه ها را به سطح بالايي از سرماية اجتماعي تبديل کنند. متقابلاً
نبود سرماية اجتماعي، به عنوان سرماية لازم براي ميدان روابط اجتماعي، فرايند بازتبديل فرصت ها و مزيت هاي موجود در روابط اجتماعي به ديگر شکل هاي سرمايه از جمله سرماية اقتصادي را
با مشکل
مواجه مي کند. مجموعة اين شرايط، کاهش و رکود هر چهار نوع سرمايه را به همراه دارد که نتيجة آن، گرفتارشدن در دور باطل فقر و محروميت ها است (زاهدی،:1387:
86-85).
در نظرية فرهنگ فقر اسکار لوئيس، فقرا داراي مختصاتي فرض شده اند که پيامد محتوم و اجتناب ناپذير اکثر آنها محدود شدن شبکة روابط اجتماعي، افزايش بي اعتمادي اجتماعي، ايجاد
انزواي اجتماعي و تضعيف پيوندهاي اجتماعي، و به سخن ديگر، کاهش سرماية اجتماعي، يا ممانعت از شکل گيري آن است. از نظر لوئيس افراد داراي خرده فرهنگ فقر در جامعة بزرگ تر درگير نمي شوند يا فاصلة خود را با آن حفظ مي کنند (زاهدی، 85:1386).
با وجود مساله
فقر و تاثیر آن بر سرمایه اجتماعی، کلمن در بررسی خود به این نتیجه دست یافت که
موفقیت تحصیلی نیز با زمینه و پیشینه ی طبقاتی-اجتماعی و سرمایه ی اجتماعی
فراگیران ارتباط دارد. به عبارتی، سرمایه‌ی اجتماعی نشان دهنده‌ی آن است که چگونه
ساختار اجتماعی یک گروه می‌تواند به عنوان منبعی برای افراد آن گروه عمل کند. به
نظر كلمن، در هندسه اجتماعي، گذشته از سرماية اقتصادي و سرماية فرهنگي، سرمايه اجتماعي نيز به سهم خود منابع ارزشمندي را در بطن شبكه هاي اجتماعي در اختيار افراد قرار مي دهد كه ميزان و نحوة برخورداري از اين سرمايه
بر موفقيت‌هاي
تحصيلي و دستيابي به موقعيت‌هاي اجتماعي - اقتصادي اثرگذار خواهد بود. كلمن خاطر نشان مي سازد كه تحقيقات قبلي در زمينة نتايج تحصيلي، بر اهميت منابع مادي و انساني تأكيد كرده اند، حال آن كه تأثير منابع اجتماعي را ناديده گرفته
اند. سرماية اجتماعي، معطوف به روابط حمايتي است كه در درون و بيرون خانواده برقرار مي شود (كلمن، 43:1988).
مطالعه حاضر، با پذيرش اهميت سرماية اجتماعی و باور به تاثیر آن بر موفقیت تحصیلی، به مطالعة وضعيت اين متغير در دانشجویان تحت
پوشش كميتة امداد امام خميني(ره) شهرستان نورآباد به عنوان گروهي از خانواده هاي فقير جامعه پرداخته و اين فرضيه كلي را مورد آزمون قرار داده است كه آیا ميانگين سرمايه اجتماعي و مؤلفه هاي آن (اعتماد اجتماعي، روابط اجتماعي و مشاركت و عضويت سازماني) در بين خانوارهاي فقير بر موفقیت
تحصیلی موثر است. مسلما قضاوت درباره ی میزان
سرمایه اجتماعی، شناسایی عوامل مختلف و فرایند آن بین دانشجویان به مطالعه نظری و
تجربی بسیار نیاز دارد؛ از این رو مسئله اساسی این پژوهش، بررسی میزان سرمایه
اجتماعی و تاثیر آن بر موفقیت تحصیلی است؛ به بیان دیگر پژوهش در پی آن است تا
مشخص سازد که سرمایه اجتماعی دانشجویان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) با
چه شدت و به چه علت بر موفقیت تحصیلی اثرگذار است.
1-2- اهميت
و ضرورت انجام پژوهش
در سال هاي پاياني سدة بيستم، برخي از فرآيندها از قبيل جهاني شدن، رشد اقتصاد نوين جهاني و تضعيف دولت رفاه در كنار جريان هاي فكري و فرهنگي هم چون نقد نظام هاي سياسي و اقتصادي و الگوهاي رايج توسعة اقتصادي، فقرزدايي و رفاه اجتماعي را به چالش كشيدند (قانعي راد، 2:1384). نابرابري
و فقر
در همة
جوامع، اعم از بزرگ يا كوچك، توسعه يافته يا در حال توسعه و حتي عقب مانده (خواسته يا ناخواسته) وجود داشته و دارد. در حقيقت، پديدة فقر از ديرباز با انسان همراه بوده و از مسائل اساسي در جوامع و فرهنگ هاي شناخته شدة بشري است. با صنعتي شدن كشورها به نظر مي آمد كه اين معضل برطرف شود، اما به دنبال انقلاب صنعتي و مهاجرت از روستا به مناطق شهري و صنعتي فقر و نابرابري به وجه بي سابقه اي افزايش يافت و ناآرامي ها و بي ثباتي هاي اجتماعي و سياسي بسياري را موجب شد. در سال هاي اخير به دليل گسترش اجزاي سياست هاي اقتصادي واگذاري گسترده تر به بخش خصوصي شاهد رشد فقر و نابرابري در بيش تر كشورهاي جهان بوده ايم. به همين دليل، اين مسئله يك بار ديگر در كانون توجه جوامع بشري و به ويژه كشورهاي در حال توسعه قرار
گرفته است (محمدپور و همکاران، 321:1391- 320)
از دیدگاه انسانشناسان و جامعه شناسان پدیده سرمایه اجتماعی از عوامل زیربنایی
حرکت هر جامعه‌اي به سمت توسعه به شمار می‌رود. کم و کیف روابط اجتماعی، میزان و نحوه تعاملات و نوع حمایت‌هایی که میان افراد رد و بدل می‌شود در انباشت و سرمایه‌گذاري
سرمایه اجتماعی افراد از اهمیت خاصی برخوردار است (شربتیان و امینیان، 94:1392). سرمایه اجتماعی و بهره‌مندي از پارامترهاي
آن در
بین افراد جامعه شاخص مناسبی براي
همبستگی و مشارکت
اجتماعی در جامعه تلقی می‌گردد؛ همچنین تأثیر پارامترهایی که بر سرمایه اجتماعی دانشجویان در منطقه محل سکونت آنها اثرگذارست، بر سلامت اجتماعی و روانی آنها
تأثیرگذار است؛ علاوه بر این تأثیر، این پدیده بر روابط اجتماعی از بعد کمیت وکیفیت و بر بهره‌مندي
از امکانات
و موقعیتهاي
افراد اثرگذار و قابل بررسی است.
پژوهش دربارة نقش سرماية اجتماعي، مديريت برنامه هاي توسعه را آگاه مي سازد كه با سرماية اجتماعي بيشتر مي توان بر فقر و توسعه نيافتگي فائق آمد و ناتواني مردم در مشاركت و طرد اجتماعي يكي از دلايل اصلي عدم موفقيت برنامه هاي توسعه است. سرمایه
اجتماعی اثرات مثبت مهمی بر اقتصاد و ابعاد دیگر زندگی اجتماعی انسانها دارد. در جهان رقابتی امروز، موفقیت در تحصیل یکی از
عوامل مهم در توسعه می باشد. در واقع، بسیاری از کشورها، خصوصا کشورهای جهان سوم
به موازات مواجهه با مشکلات بی شمار اقتصادی، با مسایل عدیده اجتماعی از جمله ترک
تحصیلی یا افت تحصیلی دست به گریبانند که بدون شک، حل آنها برای توسعه و پیشرفت هر
جامعه ای حیاتی بوده و نادیده گرفتن آنها مانعی بر سر راه توسعه می باشد. برای
رسیدن به موفقیت تحصیلی و یادگیری مادام العمر باید به سمت اصلاح و کارکرد نظام
های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی برویم والا هر گونه اقدامی بدون توجه به
عوامل اجتماعی اقدامی کوتاه مدت و ناپایدار خواهد بود. اين
پژوهش به موضوع رابطة ميان سرماية اجتماعي و موفقیت تحصیلی پرداخته
و با
ارائه يافته هاي يك پژوهش نشان مي دهد كه رابطة ميان مؤلفه هاي سرماية اجتماعي (اعتماد،
انسجام، مشاركت) و موفقیت چگونه است. چرا که كشف
و بررسي
متغيرهاي تأثي گذار بر عملكرد تحصيلي، به شناخت بهتر و پيش بيني متغيرهاي مؤثر در موفقیت تحصیلی
مي انجامد.
بعلاوه، با توجه به آمار و ارقام ارائه شده در مبحث طرح مسأله در خصوص ميزان منابعي كه به دليل افت تحصيلي دانشجویان همه ساله به هدر مي رود، به نظر مي رسد انجام تحقيقاتي
از اين
دست كه بتوانند عوامل اثرگذار بر موفقيت تحصيلي راشناسايي نمايند، بسيار ضروري
است و مسلماً نتايج اين گونه تحقيقات مي تواند به شكل گسترده اي توسط برنامه
ريزان و متوليان نظام تعليم و تربيت كشور مورد استفاده قرار گيرد. مسأله پژوهش حاضر، سنجش تاثیر سرمایه اجتماعی بر موفقیت
تحصیلی دانشجویان تحت پوشش کمیته
امداد امام خمینی (ره) نورآباد است.
1-3- اهداف پژوهش
هدف کلی:هدف کلی
از انجام این تحقیق، کسب شناخت نسبت به تاثیر سرمایه اجتماعی بر میزان موفقیت
تحصیلی دانشجویان تحت پوشش کمیته امداد امام (ره) می باشد.
اهداف فرعی:
1) بررسی تفاوت میان سرمایه اجتماعی دانشجویان تحت پوشش کمیته
امداد امام خمینی (ره) با توجه به عوامل دموگرافیک (جنسیت، نوع دانشگاه (دولتی،
آزاد، پیام نور، علمی کاربردی و ...)، میزان تحصیلات والدین، تعداد فرزندان
خانواده، وضعیت اقتصادی) .
2)
بررسی تاثیر
شرایط خانواده بر موفقیت تحصیلی دانشجویان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره).
3) بررسی تاثیر شبکه اجتماعی بر میزان موفقیت تحصیلی
دانشجویان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره).
4) بررسی تاثیر اعتماد اجتماعی بر میزان موفقیت تحصیلی
دانشجویان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره).
5) بررسی تاثیر هنجارهای
اجتماعی بر میزان موفقیت تحصیلی دانشجویان تحت پوشش کمیته امداد امام
خمینی(ره).
6) بررسی تاثیر مشارکت اجتماعی بر میزان موفقیت تحصیلی
دانشجویان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره).
1-4-سوالات
پژوهش
1-4-1- سوالات اصلی
آ یا سرمایه اجتماعی بر میزان موفقیت تحصیلی دانشجویان تحت حمایت کمیته امداد
امام خمینی (ره) تاثیر دارد؟
1-4-2
سوالات فرعی
-
آیا عوامل
دموگرافیک (جنسیت، نوع دانشگاه ( دولتی، آزاد، پیام نور، علمی- کاربردی و ...)،
میزان تحصیلات والدین، تعداد فرزندان، وضعیت اقتصادی) بر میزان موفقیت تحصیلی
دانشجویان تحت حمایت کمیته امداد امام خمینی (ره) تاثیر گذار است؟
-
آیا شرایط
خانواده بر میزان موفقیت تحصیلی دانشجویان تحت حمایت کمیته امداد امام خمینی (ره)
تاثیر گذار است؟
-
آیا اعتماد
اجتماعی بر میزان موفقیت تحصیلی دانشجویان تحت حمایت کمیته امداد امام خمینی (ره)
تاثیر گذار است؟
-
آیا مشارکت
اجتماعی بر میزان موفقیت تحصیلی دانشجویان تحت حمایت کمیته امداد امام خمینی (ره)
تاثیر گذار است؟
-
آیا هنجارهای
اجتماعی بر میزان موفقیت تحصیلی دانشجویان تحت حمایت کمیته امداد امام خمینی (ره)
تاثیر گذار است؟
-
2-1-1- انواع
سرمایه
به زعم بورديو،
سرمايه عبارت است از هرگونه خاستگاه و سرچشمه در عرصة اجتماعي كه در توانايي
فرد براي بهره مندي از منافع خاصي كه در صحنه حاصل مي گردد مؤثر واقع مي شود. به طور كلي سرمايه كه مي تواند قدرت به بار آورد مي تواند خود را به چنذ شكل بنيادي متجلي سازد:
الف) سرماية اقتصادي: كه بلاواسطه به پول تبديل مي شود و به صورت حق مالكيت و دارايي مالي و مادي نهادي مي گردد. معمولاً
سرمایه اقتصادی شامل سه سرمایه دیگر نیز می باشد. 1)
سرمایه طبیعی: مثل خاك، آب، معادن و سایر منابع طبیعی؛ 2) سرمایه مالی: به درآمد پول و همچنین سایر منابع و دارای یهاي مالی اطلاق می شود و تظاهر نهادینه اش را در حقوق مالکیت می یابد. 3) سرمایه فیزیکی: مانندماشین
آلات، تجهیزات و نظایر آن؛
ب) سرمايه اجتماعي: كه شامل تكاليف و الزامات اجتماعي و روابط اجتماعي يا پيوندهاست
و مي
تواند تحت شرايط خاصي به سرمايه اقتصادي تبديل شود. به عبارتی، سرمایه
اجتماعی مجموعه منابع بالقوه و بالفعل که با عضویت در شبکه هاي اجتماعی کنشگران و سازمانها به وجود می‌آید. به عبارتی شامل روابط مبتنی بر اعتماد و بده بستان (روابط
متقابل) در شبکه هاي اجتماعی است
(روحانی،9:1390).
ج) سرماية فرهنگي: مجموعه اي از كيفيات فكري است كه در شرايط خاصي قابل تبديل به سرماية اقتصادي است و مي تواند به صورت مدارك و مدارج تحصيلي نهادي گردد. همچنین،
سرمایه فرهنگی مجموعه نهادها، عادات، منش ها، شیوه هاي زبانی، مدارك آموزشی، ذوق
و سلیقه
ها و
شیوه‌هاي زندگی که بین افراد شایع است. این سرمایه در واقع قدرت شناخت
یا قابلیت
استفاده از کالاهاي فرهنگی در هر فرد را شامل می شود و نیاز به کار طولانی،
مداوم و پیگیر، یادگیري و فرهنگ پذیري کنشگر را با هدف جزیی از خود کردن و از آنِ خود کردن، می پذیرد.
د) سرمایه انسانی: ویژگی هاي کیفی انسان اعم از آموزش، تخصص، مهارت، داشتن خلاقیت، دانش، نوآوري.
ه) سرماية نمادين: سرمايه اي است شامل مجموعة آداب وابسته به افتخار يا حق شناسي كه به يك فرد يا يك گروه تعلق مي گيرد و افراد متوجه تأثيرات آن ها، آن گونه كه هست، نيستند (پرستيژ و افتخار اجتماعي) (حسین زاده، 1388). به عبارتی سرمایه نمادین به هر گونه دارایی و سرمایه اطلاق می شود که دسته اي از اعضاي اجتماع
آن را
درك می نمایند، به رسمیت می شناسند و براي آن ارزش قایل می شوند. این سرمایه
که از
شأن و حیثیت شخص سرچشمه می گیرد، مجموعه ابزارهاي نمادینی چون پرستیژ،
احترام، قابلیت هاي فرد در رفتارها و گفته ها و نیز شکوه و فرهمندي را به فرد اعطا می نماید. در واقع این سرمایه جز در احترام، بازشناسی، باورمندي و
اعتبار دیگران به دست نمی‌آید و تا زمانی که باور دیگران را به همراه نداشته باشد، نمی تواند دوام بیاورد؛ اما در صورتی که از سوي دیگران با پذیرش همراه شد، آن شخص به مشروعیت دست می یابد. به این ترتیب می توان سرمایه نمادین را به نوعی سرمایه
مشروعیت نامید.(روحانی،9:1390)
در زیر سرمایه
اجتماعی مورد بررسی بیشتری قرار خواهد گرفت.
2-1-2- تاریخچه
توجه به سرمایه اجتماعی
همان طور كه سرمايه به معناي سرماية اقتصادي، به عنوان مالكيت ثروت‌هاي مادي يا مالي، عنصر مهمي در تربيت اجتماعي و روابط اجتماعي، به دليل تقابل بالقوة فقرا و ثروتمندان
است، انواع ديگري از سرمايه نيز وجود دارد كه نقشي به همان اندازه مهم در پويايي اجتماعي بازي مي كنند. بورديو همراه با سرمایة اقتصادي انواع ديگري را از سرمايه مطرح مي كند كه نقش مهمي در شكل گيري طبقات، گروه هاي اجتماعي و بازتوليد اجتماعي دارد و واجد سويه هاي مادي است. از جملة اين سرمايه ها، سرمايه ی
اجتماعی است (حسین‌زاده، 50:1388).
اصطلاح «سرمایه
اجتماعی» در سه
دهه گذشته موضوع بررسي هاي بسياري در علوم اجتماعي و به ويژه در جامعه شناسي بوده است اين اصطلاح توانست در كمتر از دو دهه، ادبيات بسيار گسترده اي را به خود اختصاص دهد و به مفهومي، كم و بيش «اسطوره ای»
تبديل شود
به گونه
اي كه
برخي از نويسندگان آن را حتي بيش از يك كليد واژه علمي و همسنگ يك پارادايم پنداشته‌اند اين در حالي است كه محتواي بحث اين نويسندگان به هيچ روي، نو نيست و در واقع همان بانگ «دریغ از
گذشته» نويسندگان ايدئولوژيست سده ي نوزدهم و رهبران ناسيوناليست سده‌ي بیستمم است. افزون بر این واژه ی «سرمایه» در اين اصطلاح در معنايي نادرست به كار گرفته شده است و نویسندگان آن
را «چیزی» دانسته اند كه در درون رابطه اجتماعي نهفته و پنهان و بنابراين
دور از دسترس كنشگر است حال آن كه سرمايه اجتماعي كنشگر، در جامعه ي سنتي عبارت است از آن رفتارهاي تثبيت شده يا هنجاري كه كنشگر براي پايدار ساختن رابطه‌ي خود با ديگران دروني مي كند و در جامعه ي نوين (مدرن)
در برگيرنده همه آن قابليت‌ها و توانمنديهايي است كه كنشگر براي رابطه برقرار كردن با ديگران به آن نياز دارد و بايد به دست آورد .
اصل این مفهوم در مقاله اي توسط شخصی به نام هانی فن Hanifan که در آموزش و پرورش ایالت ویرجینیاي
امریکا خدمت می کرد به کار گفته شد از نظر هانی فن سرمایه اجتماعی شامل
دارایی هایی است که در زندگی روزانه افراد وجود دارند، مانند حسن تفاهم رفاقت
و دوستی،
احساس همدردي، و روابط اجتماعی در بین افراد و خانواده هایی که یک واحد اجتماعی را تشکیل می دهند. نظریه هانی فن براي نیم قرن مسکوت ماند تا در سال 1961 جاکوب Jacobs
در اثر
خود به نام «زندگی
و مرگ
شهرهاي بزرگ امریکایی» از
سرمایه اجتماعی بحث کرد و نقش آن را در ارتباط با حفظ نظافت، برخورد با جرم و جنایت خیابانی در محدوده هاي حومه و قدیمی شهري مطرح کرد. گلن لوری Glenn loury اقتصادان و
ایوان لایت Ivan light جامعه
شناس، اصطلاح سرمایه اجتماعی را در دهه 1970 برای توصیف مشکل توسعه اقتصاد درون شهری به
کار بردند (پیراهری، 1388: 110). به تدریج سرمایه اجتماعی مورد توجه اندیشمندان
بسیاری قرار گرفت که سعی داشتند از آن تفسیر یکپارچه ای به دست دهند. که در زیر به
آنها اشاره می شود.
2-1-3- معنا و
مفهوم (تعریف) سرمایه اجتماعی
سرمایه اجتماعی، مجموعه اي
از شبکه ها، هنجارها،
ضوابط و تعاملاتی
است که همکاري درون
گروهها (درون‌گروهی) و
بین گروهها (برون‌گروهی)
را در جهت
کسب منافع متقابل
تسهیل می‌کند. این نوع
سرمایه را غالباً
با نرخ مشارکت
افراد در زندگی
جمعی و وجود
عامل اعتماد در
میان
افراد ارزیابی
می‌کنند
(هدایتی، 1386: 271).
سرمايه اجتماعي، شكل و نمونه ي ملموسي از يك مجموعه هنجارهاي غيررسمي است
كه باعث
ترويج همكاري در بين دو يا چند فرد مي شود. هنجارهاي تشكيل دهنده سرمايه
اجتماعي مي‌توانند از هنجار روابط متقابل دو دوست گرفته تا آموزه‌هاي پيچيده
اي را
در بر
گيرند. همچون مسيحيت يا آيين كنفوسيوسی. چنين نيست كه هر مجموعه اي از هنجارهايي با مصداق عيني، به تشكيل سرمايه اجتماعي
بينجامد. اين هنجارها بايد به ايجاد و افزايش همكاري در پروژه بيانجامند،
بنابراين با
فضايل سنتي چون درستكاري، وفاي به عهد، قابل اعتماد بودن در انجام وظيفه، روابط متقابل و مانند اين ها مرتبط اند (پانتام،
98:1384).
سرمايه ي اجتماعي شئي واحدي نيست بلكه انواع چيزهاي گوناگوني است كه دو ويژگي مشترك دارند همه آنها شامل جنبه اي از يك ساخت اجتماعي هستند و كنش هاي معين افرادي را كه درون ساختار هستند تسهيل مي‌كنند
(فولادیان، 89:1388).
به اعتقاد كلمن، سرمايه اجتماعي مي تواند به سه شكل ظاهر شود:
اول، تكاليف و انتظاراتي كه بستگي به ميزان قابليت اعتماد به محيط اجتماعي دارد.
دوم، ظرفيت اطلاعات براي انتقال و حركت در ساختار اجتماعي كه بتوان پايه اي براي كنش فراهم كرد.
سوم، هنجارهايي كه توأم با ضمانت اجرايي مؤثر باشند (کلمن، 128:1386).
از نظر بورديو، سرمايه اجتماعي حاصل جمع منابع بالقوه و بالفعلي است كه نتيجه مالكيت
شبكه با دوامي از روابط نهادي شده بين افراد، و به عبارت ساده تر، عضويت در يك گروه است البته سرمايه اجتماعي مستلزم شراطي به مراتب بيش از وجود صرف شبكه پيوندها مي باشد. در واقع پيوندهاي شبكه اي مي بايست از نوع خاصب باشند، يعني مثبت و مبتني بر اعتماد.
از نظر پانتام سرمايه اجتماعي عبارت است از پيوندهاي بين افراد (شبكه
هاي اجتماعي) و هنجارهاي اعتماد و كنش و واكنش متقابل كه از اين پيوندها ناشي مي شوند. از نظر پانتام سرمايه اجتماعي شامل موارد ذيل است: ميزان مشاركت در امور اجتماع
محلي و زندگي سازماني، مشاركت در امور عمومي، رفتار داوطلبانه، فعاليتهاي اجتماعي،
غيررسمي و سطح اعتماد بين افراد، بدين ترتيب سنجه او داراي دو عامل اساسي
است. سنجه مشاركت انجمني و سنجه اعتماد (پانتام، 1380).
باس معتقد است نظريه‌ي سرمايه اجتماعي معطوف به بسط قضايايي در مورد شرايطي
است كه تحت آن حكومت ها و اجتماعات محلي بتوانند براي نيل به اهداف مشترك تعاون و همكاري داشته باشد .
فوكوياما منابع ايجادكننده سرمايه اجتماعي را اين گونه مطرح مي نمايد:
1) هنجارهايي كه به لحاظ نهادي ساخته شده اند و منتج از نهادهاي رسمي مانند دولت و نظام هاي قانوني هستند.
2) هنجارهايي كه خودجوش هستند و برخاسته از كنشهاي متقابل اعضاي يك جامعه هستند.
3) ساخت منديهاي برونزاد كه برخاسته از اجتماعي غير از اجتماع مبدا خودشان هستند
و مي
توانند از ايدئولوژي،
فرهنگ و تجربه تاريخي مشترك نشأت بگيرند.
4) هنجارهايي كه از طبيعت ريشه گرفته اند مثل خانواده نژاد و قوميت (فوکویاما، 18:1379).
سرمايه اجتماعي يكي از شكل‌هاي سرمايه است كه با گذشت زمان مستهلك مي شود روابط اجتماعي اگر حفظ نشود به تدريج از بين مي رود و انتظارات و تعهدات متقابل با گذشت زمان ضعيف و ناپديد مي‌گردد و به دنبال اين روند تبليغات منفي ضعف يا عدم وجود سرمايه اجتماعي در يك سازمان اجتماعي تجلي خواهد يافت. منظور اين است كه سرمايه اجتماعي در رابطه ي اجتماعي و فردي جريان پيدا مي كند و اگر رابطه ي يك طرفه بماند قطع مي شود.
سرمايه اجتماعي به طور خلاصه به عنوان پيوند اجتماعي يك جامعه تعريف مي شود (ويكفيلد و
پولند،
2005). پوتنام
(2000) سرمايه اجتماعي
را به
عنوان روابط بين افراد، شبكه اجتماعي، هنجارهاي بده بستان اجتماعي و اعتماد موجود در عرصه روابط مي داند. از نظر پكستون
(2002) سرمايه اجتماعي
داراي دو جنبه اساسي است يكي پيوندي عيني بين مردم، شامل گروه هايي است كه مردم را در زندگي روزانه شان به هم پيوند مي‌دهد. و ديگري پيوندي ذهني است كه شامل اعتماد و بده بستان هاي اجتماعي بين مردم است. حمايت اجتماعي و مشاركت اجتماعي اشكال مهم سرمايه اجتماعي هستند كه از تبيين كننده هاي مهم شادماني افراد هستند. سرمايه
اجتماعي، منابعي است كه شخص از شبكه روابط اجتماعي بدست مي آورد (قمری،
46:1392).
سرمايه اجتماعي به عنوان سازه يا مفهومي پيچيده وچندوجهي، به
پديده اي دلالت دارد
كه منبع
اصلي زايش آن، اجتماع، يعني حوزه تعاملات اجتماعي است... سرمايه اجتماعي، داراي دوجنبه اصلي عيني يا ساختاري و ذهني يا شناختي است. جنبه عيني، نمايانگر
تعاملات و پيوندهاي بين اعياني، نظير انسجام اجتماعي و جنبه ذهني، بيانگر تعاملات و پيوندهاي
بين اذهاني، چون اعتماد اجتماعي است (عبداللهي،
196:1386).
در تعاريف رايج كه عمدتاً برگرفته از ديدگاه جامعه شناسي آمريكايي است سرمايه اجتماعي به روابط دوجانبه، تعاملات و شبكه هايي كه در ميان گروه هاي انساني پديدار مي گردند و سطح اعتماد يافت شده در ميان گروه و جماعت خاص به عنوان پيامد تعهدات و هنجارهاي ساختاراجتماعي،
اشاره دارد. عناصري كه سبب مي شوند تا همكاري و تعامل تسهيل شده و هزينه هاي عملكرد گروه كاهش يابد (سالاروند و محبوبی، 246:1388).
فهرست مطالب:
1-1- بيان مساله
1-2- اهميت و ضرورت انجام پژوهش
1-3- اهداف پژوهش
اهداف فرعی:
1-4-سوالات پژوهش
1-4-1- سوالات اصلی
1-4-2 سوالات فرعی
فصل دوم
ادبیات تحقیق
2-1-1- انواع سرمایه
الف) سرماية اقتصادي:
ب) سرمايه اجتماعي:
ج) سرماية فرهنگي:
د) سرمایه انسانی:
ه) سرماية نمادين:
2-1-2- تاریخچه توجه به سرمایه اجتماعی
2-1-3- معنا و مفهوم (تعریف) سرمایه اجتماعی
2-1-4- دیدگاه هاي مطرح در زمینه سرمایه اجتماعی
2-1-4-1- دیدگاه بوردیو
2-1-4-2- دیدگاه کلمن
2-1-4-3- دیدگاه پوتنام
2-1-4-4- دیدگاه فوکویاما
2-1-4-6- دیدگاه مایکل ولکاك
2-1-4-7- دیدگاه ایمر فال و نارایان
2-1-4-8- دیدگاه برگر- اشمیت
2-1-4-9- دیدگاه استون
2-1-5- سرمایه اجتماعی: متغیر مستقل یا وابسته؟
2-1-6- شاخص ها و متغیرهای سرمایه اجتماعی
الف) اعتماد:
ب) هنجارهاي اجتماعي:
ج) شبكه هاي مشاركت اجتماعي:
اعتماد:
2-1-7- سرمايه اجتماعي در عصر پست مدرن
2-1-8- کميته امداد امام خمينی(ره)
2-1-9- سه رويكرد رايج دربارة فقر
2-1-10- فقر و سرمایه اجتماعی
2-1-11- موفقیت و پیشرفت تحصیلی
2-1-12- دیدگاه جامعه شناختی و پیشرفت تحصیلی
2-1-13- دیدگاه روانشناسی اجتماعی و پیشرفت تحصیلی
2-1-14- سرمایه اجتماعی و موفقیت تحصیلی
2-1-15- مدل های موفقیت تحصیلی
2-1-15-1- مدل تحلیلی هوفرت
2-1-15-2- مدل کوین یوکنال
2-1-15-3- مدل مفهومی پیشرفت تحصیلی مطرح شده توسط کانل (1990)
2-2- پژوهش‌هاي انجام‌شده در داخل و خارج از کشور
2-2-1- تحقیقات داخلی
2-2-2- تحقیقات خارجی
-3-2چارچوب نظری:
2-4- فرضیه های پژوهش
فرضیه کلی
فرضیه¬های فرعی
5-2- مدل تحلیلی:
فصل سوم
روش شناسی تحقیق
مقدمه
3-1- روش تحقيق
3- 2- جامعه آماري
3- 3- برآورد حجم نمونه
3- 4- روش نمونه‌گيري پژوهش
3-5- نمونه آماري پژوهش
3- 6- ابزار جمع¬آوري اطلاعات
3-7- تعريف مفهومي و عملياتي متغيرها
3-7-1- تعاريف مفهومي
سرمایه اجتماعی
موفقیت تحصیلی
3-7-2-تعاريف عملياتي
ساختار روابط اجتماعی
1- شبکه ها
شبکه های غیر رسمی
شبکه های رسمی
کیفیت روابط:
3-هنجارها:
3-8- تعيين روايي و پايايي ابزار اندازه‌گيري
3- 8- 1- روايي(اعتبار)
روايي پرسشنامه:
3- 8- 2- پايايي
پايايي پرسشنامه:
3- 9- فرايند جمع‌آوري داده‌ها
3-10- روش‌هاي تجزيه و تحليل داده‌ها
فصل چهارم
یافته های
مقدمه
4-1- غربال¬گری دادها
4-2-اطلاعات توصیفی یا جمعیت شناختی
4-2-1- توزیع فراوانی افراد نمونه برحسب جنسیت
4-2-2- توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب میزان تحصیلات پدر
4-2-3- توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب شغل پدر
4-3-4- توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب میزان در امد
4-2-5- توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب تعداد فرزندان خانواده
4-2-6- توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب نوع دانشگاه
4-2-7- توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب معدل
4-2-8- توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب تعداد ترم های مشروطی
4-2-9- توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب نوع مسکن
4-3-تجزیه وتحلیل سوال¬ها و فرضیه¬های پژوهش
4-6- تحلیل رگرسیون تک متغیره و چند متغیره
فصل پنجم
بحث و نتیجه‌گیری
مقدمه
5-1- تفسیر نتایج
5-2- محدوديت¬هاي پژوهش
5-3-پيشنهادهای پژوهش
5-3-1-پيشنهادهاي كاربردي
5-3-2-پيشنهادهاي پژوهشي
منابع و ماخذ
منابع لاتین :